Wat betekent filosoferen?

Juf, waarom moet ik eigenlijk naar school? Kun je praten zonder woorden? Kunnen computers denken? Hebben bomen gevoel? Kan de tijd stilstaan? Kun je je thuis voelen op vakantie?

Vragen van kinderen tijdens het filosoferen..vragen waar zelfs de juf geen antwoord op weet. Filosoferen betekent de vragen van kinderen serieus nemen. Vragen, die voortkomen uit verwondering en de start vormen van een denkproces. Vervolgens gaan we samen hardop nadenken, en elkaar helpen om een (voorlopig) antwoord te vinden.

Het gaat om de antwoorden van de kinderen zélf. Dat geeft de leerkracht inzicht in hun ontwikkeling en geeft de kinderen zelfvertrouwen.

Filosoferen betekent ‘critical, creative and caring thinking’[i] (Lipman, 1991);
kritisch denken, creatief denken en morele vorming.

Kritisch denken is een basisvaardigheid die je nodig hebt om goed te kunnen leren.
Zoals je een visser beter geen vis kunt geven, maar kunt leren vissen, zo kun je kinderen beter geen kennis geven, maar kritisch leren denken!

Filosoferen is ‘samen hardop nadenken’: een sociale en scherpzinnige activiteit waarbij je vragen stelt, naar elkaar luistert, je gedachten verwoordt en onderbouwt.

Naast cognitieve vaardigheden, oefenen kinderen hun sociale vaardigheden: zij leren te zeggen wat ze vinden en denken en luisteren naar de ander. Voor sommigen is het al een hele ontdekking dat de ander niet hetzelfde denkt, en dat hij ook niet je gedachten kan lezen..Kinderen krijgen zo een andere kijk op de wereld; ze leren elkaar kennen en gaan elkaar beter begrijpen. Dat maakt de stap naar erkenning en respect voor elkaar een beetje kleiner. Uiteindelijk draagt filosoferen bij tot een betere wereld.

De interesse in filosofie groeit de laatste jaren in Nederland en dat is ook in het onderwijs en in de pedagogische praktijk zichtbaar. Zo zijn steeds meer mensen gaan filosoferen met kinderen en wordt het eindexamenvak filosofie door steeds meer leerlingen gevolgd. Sinds enkele jaren wordt het vak ook aangeboden in de onderbouw van de middelbare school. Het vak stijgt dus in populariteit..

Echter, het is voor veel mensen nog onduidelijk waaróm ze zouden filosoferen met kinderen en jongeren. Wat is de meerwaarde van het vak/ de methode; waar is filosofie goed voor? Zeker in deze tijd van opbrengstgericht werken is dit een cruciale vraag  voor docenten en schooldirecteuren.

Om een indruk te krijgen van filosoferen in de praktijk leest u dit artikel, of onderstaande, en enkele vragen van kinderen.

Lees in onderstaand artikel over de houding van de leerkracht, die verandert van ‘alwetende’ kennisoverdrager naar ‘onwetende’ vragensteller.. ‘Leren door samen hardop na te denken: dát is filosoferen in de klas’ (Tijdschrift Filosofie, mrt/april 2013).

Leren door hardop samen na te denken deel 1
Leren door hardop samen na te denken deel 2
Leren door hardop samen na te denken deel 3


[i] Bron: Lipman (M. 1991). Thinking in Education, Cambridge University Press, New York

Onder ‘filosoferen in het onderwijs‘ leest u wat filosoferen in het onderwijs betekent.
Wat is hét verschil met andere vakken, met name gezien de taak van de docent?

Onder ‘waarom filosoferen?’ leest u argumenten op basis van onderzoek.